ลี้ : แหล่งผลิตเหล็กยุคโบราณ เมื่อ 2,500 ปีมาแล้ว
เมื่อปีพ.ศ.2560 – 2561 สำนักศิลปากรที่ 7 เชียงใหม่ ได้สำรวจทางโบราณคดีในพื้นที่อำเภอลี้ จังหวัดลำพูน พบร่องรอยถลุงเหล็กโบราณจำนวนมากกระจายตัวทั่วพื้นที่อำเภอลี้ จึงได้เก็บตัวอย่างหลักฐานจากแหล่งถลุงเหล็กโบราณสิบดร ไปศึกษาค่าอายุทางวิทยาศาสตร์ด้วยวิธี AMS Dating พบว่ากิจกรรมการถลุงเหล็กดังกล่าวเกิดขึ้นในช่วง 2,500 – 2,700 ปีมาแล้ว ข้อมูลดังกล่าวแสดงให้เห็นว่าบรรพชนชาวลี้มีวิทยาการถลุงเหล็กไม่ต่ำว่า 2,500 ปีมาแล้วและสามารถผลิตเหล็กได้ในระดับอุตสาหกรรมเพื่อแลกเปลี่ยนหรือส่งออกไปยังดินแดนภายนอก ดังนั้น พื้นที่ของอำเภอลี้จึงถือเป็นย่านอุตสาหกรรมการผลิตเหล็กของโลกยุคโบราณที่มีความเก่าแก่และมีขนาดใหญ่มากที่สุดในดินแดนล้านนา เท่าที่มีการค้นพบมาตั้งแต่อดีตจนถึงปัจจุบัน
จากร่องรอยอดีต สู่กิจกรรมการเรียนรู้
จากการค้นพบครั้งสำคัญ นำมาสู่ความตื่นตัวของชาวลี้ในการเรียนรู้เรื่องราวของบ้านตนเอง ทางฝ่ายปกครองอำเภอลี้และผู้นำชุมชนจึงร่วมกันจัดกิจกรรม “เมืองลี้ ยุคโบราณกับการถลุงเหล็ก” ขึ้น เมื่อวันที่ 18 มิถุนายน 2561 มีวัตถุประสงค์เพื่อต้องการให้เยาวชนและประชาชนชาวลี้ เรียนรู้เกี่ยวกับกระบวนการถลุงเหล็กแบบโบราณ อันจะนำมาสู่ความเข้าใจร่องรอยหลักฐานทางโบราณคดีที่มีอยู่ในบ้านของตนเอง
กำเนิด ดาบประจำอำเภอลี้ “น้ำลี้ สิริเวียงชัย”
เพื่อเป็นที่ระลึกของความสามัคคี ความร่วมมือร่วมแรงร่วมใจของทุกภาคส่วนและเป็นอนุสรณ์เพื่อระลึกถึงภูมิปัญญาของบรรพชนชาวลี้ จึงก่อเกิดดาบประจำอำเภอลี้ ชื่อ “ดาบน้ำลี้ สิริเวียงชัย” ดาบที่สร้างขึ้นมาเพียงหนึ่งเดียว เพื่ออยู่คู่เมืองลี้สืบไป ซึ่งมีขั้นตอนการสร้าง ดังนี้
1.ค้นหาแร่เหล็ก ทาทีมงานฝ่ายปกครองอำเภอลี้และผู้นำชุมชนร่วมค้นหาสายแร่เหล็ก ที่บรรพชนยุคโบราณใช้ในการถลุงเหล็ก จนค้นพบสายแร่เหล็กที่มีคุณภาพพาดผ่านใต้แผ่นดินเมืองลี้ เหมาะสมสำหรับการนำมาเป็นอาวุธชั้นดี
2.ถลุงเหล็ก จัดขึ้นเมื่อวันที่ 18 มิถุนายน 2561 โดยมี นายวิวัฒน์ จันทร์โอภาส นายอำเภอลี้เป็นประธาน ผู้นำชุมชนและปรนในพื้นที่อำเภอลี้ ร่วมใส่แร่เหล็กลงสู่เตา ซึ่งถลุงโดย ช่างประพจน์ เรืองรัมย์ แห่งบ้านน้ำพี้ จังหวัดอุตรดิตถ์
3.การตีขึ้นรูปดาบ จัดขึ้นเมื่อวันที่ 21 ตุลาคม 2561 โดยมี นายวิวัฒน์ จันทร์โอภาส นายอำเภอลี้และผู้นำชุมชนร่วมลงค้อนตีดาบ ดำเนินการตีขึ้นรูปใบดาบ โดย สล่าชินดิศ กวีกรณ์ แห่งบ้านเหมืองง่า จังหวัดลำพูน
4.จารึกชื่อดาบ จัดขึ้นเมื่อวันที่ 10 ธันวาคม 2561 ดำเนินการตอกจารึกชื่อดาบ โดย สล่าณฐ ดวงอำพร โดยจารึกชื่อ “ดาบน้ำลี้ สิริเวียงชัย” ทั้ง 2 ด้านของใบดาบเป็นตัวอักษรไทย และอักษรธรรมล้านนา(ตั๋วเมือง)
5.ชุบใบดาบ ดำเนินการโดย สล่าสมชาย ทิพย์มณี แห่งบ้านหัววัง จังหวัดลำปาง
6.ทำหลุบเงินและประกอบดาบ ดำเนินการโดย สล่าไตรรงค์ โพธา แห่งบ้านท่าหลุก จังหวัดเชียงใหม่
7.พิธีประจุมวลสารและสมโภชดาบ กำหนดประกอบพิธี 9 วัน ระหว่างวันที่ 4 – 12 เมษายน 2562 โดยการมีส่วนร่วมของประชาชนชาวเมืองลี้จากทุกตำบล โดยจะจัดให้มีพิธีประจุมวลสารและสมโภชดาบน้ำลี้สิริเวียงชัย ในวันที่ 12 เมษษยน 2562 ณ มณฑลพิธีสนามหน้าที่ว่าการอำเภอลี้