สภาวัฒนธรรม อำเภอลี้

อำเภอลี้เป็นเมืองโบราณเก่าแก่ที่มีมาแต่ดั้งเดิม ปรากฏร่องรอยหลักฐานซากอิฐดินเผาและสิ่งของเครื่องใช้สำหรับคนยุคโบราณ ปรากฏกระจายตามพื้นที่ต่างๆแต่ละตำบล จะพบเห็นได้จากสถานที่ที่ถูกระบุว่าเป็นเมืองเก่าแก่ดั้งเดิม ปรากฏในตำนานและเรื่องเล่าสืบต่อจากผู้คนแต่ละรุ่น ดังปรากฏที่วัดพระธาตุดวงเดียว ที่เป็นร่องรอยหลักฐานว่าเป็นเมืองเก่าที่ระบุว่าสร้างขึ้นในสมัยเจ้าแม่จามรี ปัจจุบันยังปรากฏคันน้ำคูดิน เศษซากหม้อดินเผา กระเบื้องเคลือบสมัยราชวงศ์หมิงและพบโบราณวัตถุมากมายที่รอการพิสูจน์จากกรมศิลปากร วัดพระธาตุห้าดวง ที่มีความเป็นมาน่าสนใจ วัดแท่นคำ โบราณสถานทุ่งกาด โบราณสถานโปงก้างที่มีเตาเผาปรากฏให้เห็น ล้วนแล้วปรากฏที่ตั้งในบริเวณเดียวกัน  นอกจากนี้ในพื้นที่ตำบลต่างๆก็มีผู้พบเห็นซากอิฐ ดินเผา กล้องมูยาดิน สิ่งของเครื่องใช้ของคนในยุคโบราณปรากฎตามสถานที่ดังกล่าว บางส่วนอยู่ในพื้นที่วัดที่มีพระสงฆ์จำพรรษา บางส่วนอยู่ในป่า หรืออยู่ในสวนที่ทำกินของชาวบ้าน นับว่าเป็นโบราณสถานที่สมควรได้รับการสำรวจอย่างจริงจัง

      สถานการณ์บ้านเมืองมีการเปลี่ยนแปลงไปเข้าสู่ยุคโลกาภิวัตน์ มีการนำเทคโนโลยีมาใช้ในชีวิตประจำวันอย่างมากมาย จนถึงกับทำให้ภาษาล้านนาสูญสลายไป หากทิ้งไว้เนิ่นนานไปก็ยิ่งจะทำให้ถูกลืมไปในที่สุด ทั้งๆที่ภาษาล้านนา ตัวอักษรล้านนา ตั๋วอักขระโบราณหรือตั๋วเมือง เป็นทั้งภาษาอ่านและภาษาเขียนของคนล้านนา ที่มีความสละสลวยในตัวเอง  ผู้คนล้านนาในปัจจุบันที่สามารถอ่านหรือเขียนอักษรล้านนาได้ก็ล้มหายตายจากไปมิใช่น้อย  หากมิได้มีการอนุรักษ์และสืบสานอย่างต่อเนื่องก็จะล่มสลายไปในที่สุด

ประเพณีไหว้สาป๋ารมีสามครูบา บูชาเจ้าแม่จามรี ตานขันเข้าแด่บรรพบุรุษ เป็นกิจกรรมที่ศรัทธาประชาชนชาวอำเภอลี้ โดยเฉพาะชาวตำบลลี้ ซึ่งมีพื้นเพดั้งเดิมอาศัยอยู่ใกล้กับสถานที่สำตัญทางประวัติศาสตร์ชุมชน อันได้แก่ วัดพระธาตุดวงเดียว  ซึ่งเป็นวัดแรกที่เจ้าแม่จามรีได้สร้างขึ้นมาหลังจากที่ได้รอนแรมอพยพหลบลี้หนีภัยจากหลวงพระบาง โดยมีช้างพลายสุวรรณมงคล และเหล่าบรรดาข้าราชบริพารที่ติดตามมาซึ่งถูกระบุไว้ในตำนาน ซึ่งตำนานมีหลายตำนานที่ได้กล่าวถึงการสร้างบ้านแปงเมือง ของเจ้าแม่จามรี ผู็สร้างเมืองลี้ เท่าที่ได้ค้นพบจะเป็นอักษรธรรมล้านนา จารไว้ว่า ตำนานจามรีและตำนานเจดีย์ห้ายอด